ایران سالیان درازی است
که در مسیر توسعه قرار دارد اما وضعیت شاخصهای اقتصادی نشان میدهد که علیرغم
برنامهریزی و تاکید
نهادهای حکومتی بر توسعه، ایران همچنان یک کشور در حال توسعه با سرعتی اندک و شکاف
میان مناطق توسعه یافته و توسعه نیافته است. مرکز شفافیت بینالملل ایران را در
شمار 10 اقتصاد بسته دنیا قرار داده است. همچنین رتبه ایران در شاخص فساد مالی 133
و فضای کسب و کار 145 گزارش شده است. رتبه ایران در شاخص شکوفایی 97 است، رتبه
چهارم تورم جهان را در اختیار دارد و بیست و یکمین کشور جهان در بیکاری به شمار میآید.
رئیس کمیسیون اقتصادی
مجلس شورای اسلامی گفته است: «بر اساس شاخصهای بینالمللی رتبه ایران در کیفیت زندگی 62
رتبه تنزل یافته و در جایگاه 150 جهان قرار گرفته است.» بر اساس برآورد مرکز پژوهشهای
مجلس ایران به لحاظ رشد اقتصادی 164 امین کشور دنیا است و از نظر نابرابری توزیع
درآمدها در میان کشورهای منطقه رتبه یازدهم و در جهان رتبه 64ام را در اختیار
دارد. همچنین ایران به لحاظ سرانه تولید ناخالص داخلی در رتبه 77 جهان قرار دارد و
از نظر کیفیت زندگی در رتبه 150 ایستاده است.
در چنین شرایطی برآورد
نهادهای بینالمللی و مرکز پژوهشهای مجلس بیانگر رشد منفی اقتصادی ایران برای
امسال است. مرکز پژوهشهای مجلس برآورد کرده است که رشد اقتصادی ایران در سالجاری
به منفی 36 صدم درصد برسد.
سهم استانها در تولید
ناخالص داخلی
بیشترین سهم تولید ناخالص
داخلی در میان استانهای ایران به پایتخت اختصاص دارد. تهران به تنهایی یکچهارم
تولید ناخالص داخلی را در اختیار دارد. بر اساس گزارشهای مرکز آمار ایران، تهران
نزدیک به 114 هزار میلیارد تومان از تولید ناخالص داخلی ایران را در اختیار دارد و
پس از آن استانهای خوزستان،اصفهان و خراسان رضوی به ترتیب با 46 هزار، 23.8 هزار
میلیارد و 20 هزار میلیارد تومان قرار دارند.
استانهای فارس،
مازندران، آذربایجان شرقی و کرمان دیگر استانهای ایران به شمار میآیند که بیش از
یک درصد در تولید ناخالص داخلی سهم دارند. در انتهای جدول نیز استان خراسان شمالی
با 2.6 هزار میلیارد تومان قرار دارد و قبل از آن استانهای چهارمحال و بختیاری،
خراسان جنوبی، سمنان و زنجان به ترتیب با 2.7 هزار میلیارد، 2.9 هزار میلیارد، 3.3
هزار میلیارد و 3.5 هزار میلیارد تومان کمترین سه در تولید ناخالص داخلی را دارند.(1)
نزدیک به سی هزار میلیارد
تومان از تولید ناخالص داخلی استان خوزستان به نفت اختصاص دارد و چنانچه تولیدات
نفتی از مجموع تولید این استان کسر شود آنگاه این استان به رتبه پنجم تولید
ناخالص داخلی کشور سقوط میکند. بوشهر دیگر استان نفت خیز به شمار میآید که دو
هزار میلیارد تومان از تولید ناخالص داخلی آن به نفت اختصاص دارد و با کسر
درآمدهای نفتی از رتبه نهم به رتبه چهاردهم تنزل مییابد. کهکیلویه و بویراحمد نیز
چنین وضعیتی دارد و دو هزار میلیارد تومان از تولید ناخالص داخلی آن به منابع نفتی
اختصاص دارد و بدون تولیدات نفتی از رتبه دوازدهم به رتبه شانزدهم سقوط میکند.
رتبه نخست سرانه تولید
ناخالص داخلی از آن استان کهکیلویه و بویر احمد است و پس از آن استانهای خوزستان،
بوشهر، تهران و ایلام قرار دارند. سیستان و بلوچستان، لرستان، کردستان، آذربایجان
غربی و گلستان نیز پنج استانی هستند که کمترین سرانه تولید ناخالص داخلی را دارند.
شکاف عمیق توسعه یافته و
توسعه نیافته
برنامه پنجم توسعه ایران
بر«توزيع عادلانه مازاد درآمد استاني جهت تعادل بخشي و ارتقاي شاخص هاي توسعه يافتگي
بين استان ها»، «توزيع منابع عمومي و يارانه سود تسهيلات با رويکرد استفاده متوازن
از امکانات کشور و توزيع عادلانه و رفع تبعيض و ارتقاي سطح مناطق کمتر توسعه يافته
و تحقق پيشرفت و عدالت»، «موظف شدن دولت به توزيع منابع صندوق توسعه ملي بين بخش ها
و استانهای کشور به منظور
حصول توسعه متوازن» و «کاهش عدم تعادل منطقهای» تاکید کرده است.
با این حال مقایسه شاخصهای
اقتصادی و اجتماعی نشانگر شکاف و عدم تعادل میان مناطق توسعه یافته و توسعه نیافته
است. آنگونه که در جدول شماره یک پیدا ست، استان کهکیلویه و بویراحمد علیرغم این
که بیشترین سرانه تولید ناخالص داخلی را دارد، در رتبه دوازدهمین استان دارای
جمعیت بیکار قرار گرفته و از نظر شاخص کیفیت زندگی بیست و هفتمین استان کشور است.
بر اساس یافتههای یک
پژوهش در باره سنجش کیفیت زندگی در مناطق مختلف ایران، اصفهان در رتبه نخست قرار
دارد و یزد، فارس، تهران و هرمزگان دیگر استانهای دارای شاخص کیفیت بالا برای
زندگی هستند. در انتهای جدول نیز ایلام قرار دارد و پیش از آن هم لرستان، کردستان،
کهکیلویه و بویراحمد و چهارمحال و بختیاری دیگر استانهای با شاخص کیفت زندگی
پائین قرار دارند.(2)
لرستان و ایلام دو استان نخست
کشور به لحاظ نرخ بیکاری هستند. این در حالی است که استان ایلام رتبه پنجم سرانه
تولید ناخالص داخلی را دارد. کرمانشاه، کردستان و گیلان دیگر نیز دیگر استانهای
با نرخ بیکاری بالا به شمار میآیند. خراسان جنوبی، کرمان، خراسان رضوی، قم و
مرکزی به ترتیب کمترین جمعیت بیکار را دارند. همانگونه که در جدول شماره یک
پیداست، لرستان و کردستان در تمام شاخصها در رتبههای انتهایی قرار گرفتهاند.
223 منطقه توسعه نیافته در ایران
بر اساس نتایج یک پژوهش از مجموعه شهرستانهای
ایران تنها 107 شهرستان در گروه مناطق توسعه یافته و نسبتا توسعه یافته قرار دارند
و 223 شهرستان نیز در شمار مناطق کمتر توسعه یافته، نسبتا محروم و محروم قرار دارند.
این پژوهش نشان میدهد که تنها هشت شهرستان
ایران در گروه مناطق توسعه یافته قرار دارد و 99 شهرستان نیز نسبتا توسعه یافته
هستند. در حالی که 152 شهرستان کشور در حد متوسط توسعه یافته ارزیابی شده و 64
شهرستان نسبتا محروم و 13 شهرستان محروم در ایران وجود دارد.(3)
همچنین یافتههای یک پژوهش دیگر نیز نشانگر آن است که پنج استان سیستان و بلوچستان، ایلام، چهارمحال
و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و قم در شمار استانهای محروم ایران قرار دارند و
12 استان قزوین، زنجان، اردبیل، کردستان، کرمانشاه، لرستان، مرکزی، همدان، سمنان،
گلستان، خراسان جنوبی و خراسان شمالی در ردیف مناطق کمتر توسعه یافته قرار دارند.
یزد، کرمان، هرمزگان، بوشهر، آذربایجان شرقی،
آذربایجان غربی و گلستان استانهای نسبتا توسعه یافته ایران به شمار میآیند و
تهران، مازندران، فارس، خوزستان، اصفهان و خراسان رضوی در شمار مناطق توسعه یافته
قرار دارند.(4)
در چنین شرایطی دولت و مجلس در قانون بودجه
امسال سهم استانها را کاهش دادهاند. به گونهای که نمایندگان مجلس در باره عواقب
اعتبارهای استانی هشدار داده و آن را خلاف سیاستهای کلان حکومت و برنامه پنجم
توسعه دانستهاند.
مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی هم در بررسی
قانون بودجه اعلام کرده است که سهم استانی بودجه نسبت به سال گذشته دو درصد کاهش
یافته است. معاون برنامهریزی استانداری آذربایجان شرقی نیز از کاهش 1200 میلیارد
تومانی سهم استانها در قانون بودجه خبر داده و گفته است: «اعتبارهای استانی هزینه
پروژههای نیمهتمام را تامین نمیکند.»
این در
حالی است که مجلس شورای اسلامی سال گذشته در طرحی دولت را به تمرکز زدایی ملزم کرده است. بر اساس این طرح؛ «دولت موظف است در تدوین لایحه بودجه سالانه حداقل
پنجاه درصد اعتبارات تملک دارایی های سرمایهای کشور را به صورت استانی منظور نماید به صورتی
که تا اتمام برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران صددرصد اعتبارات تملک دارایی
های سرمایه ای به استثنای اعتبارات مربوط به پروژه های ملی به صورت استانی توزیع گردد.»
1-
مرکز آمار ایران، جداول حسابهای
ملی، داده و ستانده استانی
2-
بررسی کیفیت زندگی شهری؛ مدلی برای سنجش و رتبهبندی استانهای
ایران با استفاده از تحلیل خوشهای، احمد موذن و همکاران، مجله جامعه شناسی ایران،
دوره سیزدهم شماره 3
3-
تحلیل فضایی محرومیت و نابرابری توسعه در شهرستانهای
ایران، رعنا شیخ بیگلو و همکاران مجله علمی، پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دوازدهم،
شماره 46
4-
تحلیلی بر پراکندگی شاخصهای توسعه اقتصادی در استانهای
ایران، اصغر ضرابی و احمد شاهیوندی، مجله جغرافیا و برنامهریزی محیطی، سال 21
شماره 2
|
استان
|
نرخ بیکاری
|
رتبه بیکاری
|
کیفیت زندگی
|
رتبه کیفیت زندگی
|
سرانه تولید ناخالص
|
رتبه سرانه
|
|
آذربایجان شرقی
|
12.3
|
15
|
1.42
|
۹
|
36.53
|
14
|
|
آذربایجان غربی
|
15.7
|
7
|
-0.38
|
۱۹
|
27.54
|
27
|
|
اردبیل
|
16.3
|
6
|
0.82
|
۱۲
|
32.10
|
23
|
|
اصفهان
|
13.4
|
10
|
4.52
|
۱
|
48.83
|
10
|
|
ایلام
|
19.2
|
2
|
-3.58
|
۳۰
|
69.76
|
5
|
|
بوشهر
|
11.9
|
16
|
0.95
|
۱۱
|
93.38
|
3
|
|
تهران
|
10.1
|
23
|
3.12
|
۴
|
92.76
|
4
|
|
چهارمحال
|
11.1
|
20
|
-2.78
|
۲۶
|
30.35
|
25
|
|
خراسان جنوبی
|
7.7
|
30
|
0.55
|
۱۴
|
45.22
|
12
|
|
خراسان رضوی
|
8.3
|
28
|
1.70
|
۷
|
33.57
|
19
|
|
خراسان شمالی
|
13
|
11
|
-0.41
|
۲۰
|
30.77
|
24
|
|
خوزستان
|
13.8
|
9
|
1.11
|
۱۰
|
102.47
|
2
|
|
زنجان
|
11.6
|
18
|
-1.89
|
۲۳
|
35.16
|
17
|
|
سمنان
|
11.6
|
17
|
1.73
|
۶
|
52.97
|
7
|
|
سیستان و بلوچستان
|
12.7
|
12
|
-1.22
|
۲۱
|
15.85
|
30
|
|
فارس
|
13.9
|
8
|
3.16
|
۳
|
35.30
|
16
|
|
قزوین
|
12.6
|
13
|
0.03
|
۱۶
|
49.33
|
9
|
|
قم
|
8.7
|
27
|
0.01
|
۱۷
|
32.37
|
22
|
|
کردستان
|
18.8
|
4
|
-3.42
|
۲۸
|
26.42
|
28
|
|
کرمان
|
8.2
|
29
|
1.66
|
۸
|
35.03
|
18
|
|
کرمانشاه
|
18.9
|
3
|
-1.48
|
۲۲
|
32.61
|
21
|
|
کهکیلویه
|
12.3
|
14
|
-3.16
|
۲۷
|
123.58
|
1
|
|
گلستان
|
9.8
|
24
|
0.42
|
۱۵
|
29.11
|
26
|
|
گیلان
|
18.2
|
5
|
-2.06
|
۲۴
|
36.20
|
15
|
|
لرستان
|
20.4
|
1
|
-3.50
|
۲۹
|
26.09
|
29
|
|
مازندران
|
10.3
|
21
|
0.55
|
۱۳
|
46.11
|
11
|
|
مرکزی
|
9.5
|
26
|
-0.13
|
۱۸
|
54.11
|
6
|
|
هرمزگان
|
9.6
|
25
|
2.05
|
۵
|
43.24
|
13
|
|
همدان
|
10.3
|
22
|
-2.16
|
۲۵
|
33.11
|
20
|
|
یزد
|
11.1
|
19
|
3.85
|
۲
|
50.81
|
8
|
