۱۳۹۲ مهر ۳, چهارشنبه

ما چقدر خودِ خودمان هستیم؟

یک - مایی که نیستیم!
حتما برای شما هم خیلی اتفاق افتاده است که یکی در مقابل‎تان قرار بگیرد و مداوم از خودش بگوید. از این‎که پیشینه‎اش این بوده و در خانواده‎ای این‎چنینی قد کشیده و پدر و مادرش هر دو فرهیخته بوده‎اند و از بدو کودکی به او یاد داده‎اند که نباید در برابر ظلم سر خم کند؟
چند نفر از شما در زندگی روزمره‎تان با آدم‎هایی روبرو شده‎اید که خیلی راحت چشم در چشم‎تان بدوزند و بگویند که از کودکی لای پر قو و غاز بزرگ شده‎اند. اصلا به خاطر ندارند که یک روز بد هم در زندگی‎شان گذرانده باشند و پدر و مادرشان بهترین‎های دنیا بوده‎اند.
چند بار با آدم‎هایی روبرو شده‎اید که دارایی پسرعمه دخترخاله‎شان را به رخ دیگران می‎کشند و در مهمانی‎ها یا حتی شرایط عادی از تعداد سفرهای خارجی فامیل درجه چندم یا دوست فامیل‎شان روایت می‎کنند و بعد هم آهی بلند از ته دل می‎کشند که یعنی یعنی...
راستش من از این آدم‎ها کم ندیده‎ام. آدم‎هایی که مادرزاد مبارزند، مادرزاد کتابخوان بوده‎اند، پدر و مادرشان چریک بوده‎اند، عاشق بوده‎اند، از خانواده ریشه‎دار و اصیل‎ند.( همین اصیل را یکی برای من تعریف کند!)
بعد هم که می نشینی پای حرف زدن‎های‎شان تازه می‎فهمی همه آن‎چه که روایت کرده‎اند، دوست دارند باشند. اما نیستند. این ها را می‎شود درک کرد، اصلا سخت نیست، تنها در موقع حرف زدن‌شان سرتان را به علامت و نشانه تائید تکان دهید تا حرف‎هایشان تمام شود.
دوم - فراموشی گذشته محال است!
حالا بگذارید تیغ به خودم بزنم. خب آدمی نمی‎تواند گذشته‎اش را کنار بگذارد. همین دیشب من خواب دیدم، خواب یکی از آن صحنه‎هایی که هیچ‎گاه از ذهنم بیرون نمی‎رود. وقت غذا خوردن، کودک آقای رستوران دار داشت نقاشی می‎کشید با بهترین تجهیزات ممکن. مریم از بازی‎های کودکانه من گفت و پریسا پرسید مگر بچه منطقه محروم بودی؟
واقعا بودم! شاید آن روزها نمی‎فهمیدم، خیلی روزها و وقت‎ها از این که دیگران به تحقیر واژه دهاتی را به کار می‎برند، هزار رنگ می‎شدم اما واکنشی نشان نمی‎دادم. تا مدت‎ها ادرس خانه عمه‎ام آدرس من بود در مدرسه. اما درست و دقیقش یادم نمی‎آید از کجا و چه زمانی یک دفعه هر جا که شنیدم یکی به تحقیر به دیگری می‎گوید دهاتی، صدایم را بلند کردم که یعنی چه؟ من هم هستم. روز به روز هم این داستان و تاکید بر این که من از کجا آمده‎ام برایم پررنگ‎تر شد. شاید هم یک جوری ارزش.
سوم -خود ماندن مهم است!
روزهایی که داشتم خداحافظی می‎کردم محترم خانم گفت: به ما نه به خودت وفادار بمان! واقعیتش این است که اگر قبل از این، این همه وفاداری به خود برایم مهم نبود، دو سالی است که سخت مراقبم که نکند از خودم عدول کنم. برای همین هم زیاد با خودم کلنجار می‎روم. مثل خاراندن یک زخم که هم سوزش دارد و هم نمی‎شود از آن دست کشید. من نه پدر و مادر زاد اهل سیاست بودم و نه واقعا اهل نوشتن. بازی‎های کودکیم برای خیلی از شما سوژه طنز است، آرزوی خیلی چیزها را تا چندین سال پیش داشتم. اما گذر زمان و کتاب‎هایی که خواندم، آدم‎هایی که دیدم نگاهم را به زندگی عوض کرد. شاید هم برای همین این سال‎ها دو مساله فقر و توسعه برای من جذابیت‎های ویژه‎ای دارد و همه‎اش فکر می‎کنم که من باید بیشتر در باره توسعه و راههای مبارزه با فقر کنکاش کنم.
چهارم - جهان بی سامان ذهن من
حالا شاید بهتر متوجه شوید که من و آدم‎هایی که دائم از دنیای ذهنی نداشته‎ها و آرزوهای‎شان حرف می‎زنند چقدر دوریم از هم! شاید آرزوهای آن‎ها آرزو و نداشته‎های من هم بود! اما حالا نیست.

۱۳۹۲ شهریور ۲۳, شنبه

شکاف توسعه در ایران

ایران سالیان درازی است که در مسیر توسعه قرار دارد اما وضعیت شاخص‎های اقتصادی نشان می‎دهد که علیرغم برنامهریزی و تاکید نهادهای حکومتی بر توسعه، ایران همچنان یک کشور در حال توسعه با سرعتی اندک و شکاف میان مناطق توسعه یافته و توسعه نیافته است. مرکز شفافیت بین‎الملل ایران را در شمار 10 اقتصاد بسته دنیا قرار داده است. همچنین رتبه ایران در شاخص فساد مالی 133 و فضای کسب و کار 145 گزارش شده است. رتبه ایران در شاخص شکوفایی 97 است، رتبه چهارم تورم جهان را در اختیار دارد و بیست و یکمین کشور جهان در بیکاری به شمار می‎آید.
رئیس کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی گفته است: «بر اساس شاخصهای بین‎المللی رتبه ایران در کیفیت زندگی‎ 62 رتبه تنزل یافته و در جایگاه 150 جهان قرار گرفته است.» بر اساس برآورد مرکز پژوهش‎های مجلس ایران به لحاظ رشد اقتصادی 164 امین کشور دنیا است و از نظر نابرابری توزیع درآمدها در میان کشورهای منطقه رتبه یازدهم و در جهان رتبه 64‎ام را در اختیار دارد. همچنین ایران به لحاظ سرانه تولید ناخالص داخلی در رتبه 77 جهان قرار دارد و از نظر کیفیت زندگی در رتبه 150 ایستاده است.
در چنین شرایطی برآورد نهادهای بین‎المللی و مرکز پژوهش‎های مجلس بیان‎گر رشد منفی اقتصادی ایران برای امسال است. مرکز پژوهش‎های مجلس برآورد کرده است که رشد اقتصادی ایران در سال‎جاری به منفی 36 صدم درصد برسد.
سهم استان‎ها در تولید ناخالص داخلی
بیشترین سهم تولید ناخالص داخلی در میان استان‎های ایران به پایتخت اختصاص دارد. تهران به تنهایی یک‎چهارم تولید ناخالص داخلی را در اختیار دارد. بر اساس گزارش‎های مرکز آمار ایران، تهران نزدیک به 114 هزار میلیارد تومان از تولید ناخالص داخلی ایران را در اختیار دارد و پس از آن استان‎های خوزستان،اصفهان و خراسان رضوی به ترتیب با 46 هزار، 23.8 هزار میلیارد و 20 هزار میلیارد تومان قرار دارند.
استان‎های فارس، مازندران، آذربایجان شرقی و کرمان دیگر استان‎های ایران به شمار می‏آیند که بیش از یک‎ درصد در تولید ناخالص داخلی سهم دارند. در انتهای جدول نیز استان خراسان شمالی با 2.6 هزار میلیارد تومان قرار دارد و قبل از آن استان‎های چهارمحال و بختیاری، خراسان جنوبی، سمنان و زنجان به ترتیب با 2.7 هزار میلیارد، 2.9 هزار میلیارد، 3.3 هزار میلیارد و 3.5 هزار میلیارد تومان کمترین سه در تولید ناخالص داخلی را دارند.(1)
نزدیک به سی هزار میلیارد تومان از تولید ناخالص داخلی استان خوزستان به نفت اختصاص دارد و چنان‎چه تولیدات نفتی از مجموع تولید این استان کسر شود آن‎گاه این استان به رتبه پنجم تولید ناخالص داخلی کشور سقوط می‎کند. بوشهر دیگر استان نفت خیز به شمار می‎آید که دو هزار میلیارد تومان از تولید ناخالص داخلی آن به نفت اختصاص دارد و با کسر درآمدهای نفتی از رتبه نهم به رتبه چهاردهم تنزل می‎یابد. کهکیلویه و بویراحمد نیز چنین وضعیتی دارد و دو هزار میلیارد تومان از تولید ناخالص داخلی آن به منابع نفتی اختصاص دارد و بدون تولیدات نفتی از رتبه دوازدهم به رتبه شانزدهم سقوط می‎کند.
رتبه نخست سرانه تولید ناخالص داخلی از آن استان کهکیلویه و بویر احمد است و پس از آن استان‎های خوزستان، بوشهر، تهران و ایلام قرار دارند. سیستان و بلوچستان، لرستان، کردستان، آذربایجان غربی و گلستان نیز پنج استانی هستند که کمترین سرانه تولید ناخالص داخلی را دارند.
شکاف عمیق توسعه یافته و توسعه نیافته
برنامه پنجم توسعه ایران بر«توزيع عادلانه مازاد درآمد استاني جهت تعادل بخشي و ارتقاي شاخص هاي توسعه يافتگي بين استان ها»، «توزيع منابع عمومي و يارانه سود تسهيلات با رويکرد استفاده متوازن از امکانات کشور و توزيع عادلانه و رفع تبعيض و ارتقاي سطح مناطق کمتر توسعه يافته و تحقق پيشرفت و عدالت»، «موظف شدن دولت به توزيع منابع صندوق توسعه ملي بين بخش ها و استانهای کشور به منظور حصول توسعه متوازن» و «کاهش عدم تعادل منطقهای» تاکید کرده است.
با این حال مقایسه شاخص‎های اقتصادی و اجتماعی نشان‎گر شکاف و عدم تعادل میان مناطق توسعه یافته و توسعه نیافته است. آن‎گونه که در جدول شماره یک پیدا ست، استان کهکیلویه و بویراحمد علیرغم این که بیشترین سرانه تولید ناخالص داخلی را دارد، در رتبه دوازدهمین استان دارای جمعیت بیکار قرار گرفته و از نظر شاخص کیفیت زندگی بیست و هفتمین استان کشور است.
بر اساس یافته‎های یک پژوهش در باره سنجش کیفیت زندگی در مناطق مختلف ایران، اصفهان در رتبه نخست قرار دارد و یزد، فارس، تهران و هرمزگان دیگر استان‎های دارای شاخص کیفیت بالا برای زندگی هستند. در انتهای جدول نیز ایلام قرار دارد و پیش از آن هم لرستان، کردستان، کهکیلویه و بویراحمد و چهار‎محال و بختیاری دیگر استان‎های با شاخص کیفت زندگی پائین قرار دارند.(2)
لرستان و ایلام دو استان نخست کشور به لحاظ نرخ بیکاری هستند. این در حالی است که استان ایلام رتبه پنجم سرانه تولید ناخالص داخلی را دارد. کرمانشاه، کردستان و گیلان دیگر نیز دیگر استان‎های با نرخ بیکاری بالا به شمار می‎آیند. خراسان جنوبی، کرمان، خراسان رضوی، قم و مرکزی به ترتیب کمترین جمعیت بیکار را دارند. همان‎گونه که در جدول شماره یک پیداست، لرستان و کردستان در تمام شاخص‎ها در رتبه‎های انتهایی قرار گرفته‎اند.
223 منطقه توسعه نیافته در ایران
بر اساس نتایج یک پژوهش از مجموعه شهرستان‎های ایران تنها 107 شهرستان در گروه مناطق توسعه یافته و نسبتا توسعه یافته قرار دارند و 223 شهرستان نیز در شمار مناطق کمتر توسعه یافته، نسبتا محروم و محروم قرار دارند.
این پژوهش نشان می‎دهد که تنها هشت شهرستان ایران در گروه مناطق توسعه یافته قرار دارد و 99 شهرستان نیز نسبتا توسعه یافته هستند. در حالی که 152 شهرستان کشور در حد متوسط توسعه یافته ارزیابی شده و 64 شهرستان نسبتا محروم و 13 شهرستان محروم در ایران وجود دارد.(3)
همچنین یافته‎های یک پژوهش دیگر نیز نشانگر آن است که پنج استان سیستان و بلوچستان، ایلام، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد و قم در شمار استان‎های محروم ایران قرار دارند و 12 استان قزوین، زنجان، اردبیل، کردستان، کرمانشاه، لرستان، مرکزی، همدان، سمنان، گلستان، خراسان جنوبی و خراسان شمالی در ردیف مناطق کمتر توسعه یافته قرار دارند.
یزد، کرمان، هرمزگان، بوشهر، آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی و گلستان استان‎های نسبتا توسعه یافته ایران به شمار می‎آیند و تهران، مازندران، فارس، خوزستان، اصفهان و خراسان رضوی در شمار مناطق توسعه یافته قرار دارند.(4)
در چنین شرایطی دولت و مجلس در قانون بودجه امسال سهم استان‎ها را کاهش داده‎اند. به گونه‎ای که نمایندگان مجلس در باره عواقب اعتبارهای استانی هشدار داده و آن را خلاف سیاست‎های کلان حکومت و برنامه پنجم توسعه دانسته‎اند.
مرکز پژوهش‎های مجلس شورای اسلامی هم در بررسی قانون بودجه اعلام کرده است که سهم استانی بودجه نسبت به سال گذشته دو درصد کاهش یافته است. معاون برنامه‎ریزی استانداری آذربایجان شرقی نیز از کاهش 1200 میلیارد تومانی سهم استان‎ها در قانون بودجه خبر داده و گفته است: «اعتبارهای استانی هزینه پروژه‎های نیمه‎تمام را تامین نمی‎کند.»
 این در حالی است که مجلس شورای اسلامی سال گذشته در طرحی دولت را به تمرکز زدایی ملزم کرده است. بر اساس این طرح؛ «دولت موظف است در تدوین لایحه بودجه سالانه حداقل پنجاه درصد اعتبارات تملک دارایی های سرمایهای کشور را به صورت استانی منظور نماید به صورتی که تا اتمام برنامه پنجساله پنجم توسعه جمهوری اسلامی ایران صددرصد اعتبارات تملک دارایی های سرمایه ای به استثنای اعتبارات مربوط به پروژه های ملی به صورت استانی توزیع گردد.»
1-      مرکز آمار ایران، جداول حساب‎های ملی، داده و ستانده استانی
2-      بررسی کیفیت زندگی شهری؛ مدلی برای سنجش و رتبه‎بندی استان‎های ایران با استفاده از تحلیل خوشه‎ای، احمد موذن و همکاران، مجله جامعه شناسی ایران، دوره سیزدهم شماره 3
3-      تحلیل فضایی محرومیت و نابرابری توسعه در شهرستان‎های ایران، رعنا شیخ بیگلو و همکاران مجله علمی، پژوهشی رفاه اجتماعی، سال دوازدهم، شماره 46

4-      تحلیلی بر پراکندگی شاخص‎های توسعه اقتصادی در استان‎های ایران، اصغر ضرابی و احمد شاهیوندی، مجله جغرافیا و برنامه‎ریزی محیطی، سال 21 شماره 2 
استان
نرخ بیکاری
رتبه بیکاری
کیفیت زندگی
رتبه کیفیت زندگی
سرانه تولید ناخالص
رتبه سرانه
آذربایجان شرقی
12.3
15
1.42
۹
36.53
14
آذربایجان غربی
15.7
7
-0.38
۱۹
27.54
27
اردبیل
16.3
6
0.82
۱۲
32.10
23
اصفهان
13.4
10
4.52
۱
48.83
10
ایلام
19.2
2
-3.58
۳۰
69.76
5
بوشهر
11.9
16
0.95
۱۱
93.38
3
تهران
10.1
23
3.12
۴
92.76
4
چهارمحال
11.1
20
-2.78
۲۶
30.35
25
خراسان جنوبی
7.7
30
0.55
۱۴
45.22
12
خراسان رضوی
8.3
28
1.70
۷
33.57
19
خراسان شمالی
13
11
-0.41
۲۰
30.77
24
خوزستان
13.8
9
1.11
۱۰
102.47
2
زنجان
11.6
18
-1.89
۲۳
35.16
17
سمنان
11.6
17
1.73
۶
52.97
7
سیستان و بلوچستان
12.7
12
-1.22
۲۱
15.85
30
فارس
13.9
8
3.16
۳
35.30
16
قزوین
12.6
13
0.03
۱۶
49.33
9
قم
8.7
27
0.01
۱۷
32.37
22
کردستان
18.8
4
-3.42
۲۸
26.42
28
کرمان
8.2
29
1.66
۸
35.03
18
کرمانشاه
18.9
3
-1.48
۲۲
32.61
21
کهکیلویه
12.3
14
-3.16
۲۷
123.58
1
گلستان
9.8
24
0.42
۱۵
29.11
26
گیلان
18.2
5
-2.06
۲۴
36.20
15
لرستان
20.4
1
-3.50
۲۹
26.09
29
مازندران
10.3
21
0.55
۱۳
46.11
11
مرکزی
9.5
26
-0.13
۱۸
54.11
6
هرمزگان
9.6
25
2.05
۵
43.24
13
همدان
10.3
22
-2.16
۲۵
33.11
20
یزد
11.1
19
3.85
۲
50.81
8